Vì sao biệt thự pháp mát và trữ tình?

TẠI SAO BIỆT THỰ PHÁP MÁT VÀ TRỮ TÌNH?

“Ăn cơm Tàu, ở nhà Tây, lấy vợ Nhật”, câu đúc kết của giới sành điệu Việt hồi thế kỷ 20 qua đến thế kỷ 21 này có điểm đã sai (chẳng hạn, lấy vợ Nhật, chưa chắc… còn sướng, vì phụ nữ Nhật hiện đại rất độc lập, không còn quá… “tòng phu” như trước nữa). Nhưng, có một số điểm càng đúng hơn, đó là “ở nhà Tây”, đặc biệt với xu thế sống trong những ngôi nhà thông thoáng tự nhiên, giảm năng lượng… mà cả thế giới đang quan tâm.

Biệt thự Pháp – là một điển hình của “passive house”. Chúng ta ai cũng thích sự mát mẻ tự nhiên của nó, rất ít tiêu tốn năng lượng, vật liệu và phong cách được trích xuất nhiều từ thiên nhiên và văn hóa địa phương nên rất tình cảm và gần gũi với người Việt…

Dĩ nhiên, người Pháp không phải đến đây để xây nhà cho người Việt, mà thật ra, ngay từ đầu, các nhà thiết kế và kỹ sư Pháp đã phải tìm tòi để tạo ra một không gian sống thích ứng cho kiểu dân của họ với khí hậu ở vùng đất này. Và có thể nói, sự bành trướng của nước Pháp ở Đông Dương được thể hiện qua nơi cư ngụ đó.

Ở Việt Nam, với đặc thù khí hậu là nóng, mưa nhiều và độ ẩm cao, nên kiến trúc phải giải quyết các thách thức ấy. Đây là hai nhiệm vụ khá mâu thuẫn. Để chóng nóng và thoát ẩm, người ta phải mở nhiều cửa cho gió thông thoáng, ngược lại, khi mở như thế lại phải tìm cách che chắn để ngăn không cho nắng mang nhiệt vào nhà và chống mưa hắt nước. Như vậy, căn nhà phải có dàn mái lớn che nắng, mưa, nhưng cần lớp vỏ bọc hở để thoát ẩm và nóng. Do tính chất vừa mở, vừa đóng, nên căn nhà phải vận hành như một bộ lọc thông minh như thể biết thay đổi theo các biến đổi trái ngược nhau của thời tiết.

Hàng hiên (veranda) là một trong những giải pháp cho cùng lúc hai yêu cầu trên. Ý niệm này có được do người Bồ Đào Nha vay mượn của thổ dân da đỏ ở Nam Mỹ. Trong kiến trúc dinh thự Pháp, veranda bao bọc chung quanh căn nhà (không có phòng ở nào tiếp xúc trực tiếp với nắng mặt trời). Đây là lớp không gian đệm trung gian giữa phần trong và ngoài của ngôi nhà. Hành lang này thường có một dàn cửa sổ to rộng thiết kế công phu với cửa gỗ lá sách bên ngoài để che nắng, mưa nhưng vẫn thoáng (lá sách lại có thể điều chỉnh khép kín hay mở rộng hơn), ở vùng có mùa lạnh như miền Bắc thì bên trong lại có một lớp cửa kính ngăn lạnh nhưng vẫn lấy được ánh sáng vào mùa đông.

Các phòng ở và làm việc bên trong sẽ mở ra hành lang này, hành lang trở thành một trục di chuyển trong toàn bộ căn nhà, đồng thời cũng là ống dẫn gió đi suốt nhà, lại là lớp không gian đệm giúp các phòng sinh hoạt không bao giờ bị “đun nóng” bởi nắng.

Ở dưới, nhà biệt thự Pháp thường phải xây trên một nền đất cao để hứng gió, tách xa mặt đất để hạn chế nhiệt hắt từ đất lên. Ở trên là một dàn mái lớn lợp ngói với trần cao giúp tạo ra một đệm không khí để ngăn nhiệt thâm nhập từ mái, ở đây còn bố trí các cửa sổ mái để thông thoáng nhiệt cho khoảng không gian đệm giữa trần và mái.

Để chống nắng nhiệt đới do mặt trời ở phía đông và tây, hướng nhà thường quay mặt về nam hoặc đông nam, tường nhà thường xây dày 30cm để ngăn nhiệt xâm nhập (không bao giờ có khái niệm tường 10cm như hiện nay). Trồng cây xanh, che nắng nhiệt đới trực tiếp, tạo ra vi khí hậu êm dịu là một kỹ thuật được áp dụng trong tất cả các biệt thự hay dinh thự Pháp. Ai có kinh nghiệm đều nhận ra, cái tình tứ nhất khi vào các biệt thự hay dinh thự Pháp là các veranda rộng, mát (đó có thể là tiệm cà phê Continental trên đường Đồng Khởi, dinh thự của tòa Tổng Lãnh sự, trường học như Lê Quý Đôn, các biệt thự lớn nhỏ khắp Sài Gòn, Huế, Hà Nội…). Ở đây, người ta ngồi đàm đạo, gặp gỡ đưa tiễn, ở đây trang trí những chậu hoa, vài chiếc ghế và đầy gió mát nhiệt đới.

Hấp dẫn thứ hai là các dàn cửa (cửa sổ, cửa ra vào, cửa mái…) thường làm thật cầu kỳ với cửa lá sách bên ngoài, cửa kính bên trong, các tay nắm hột xoài đúc rất kỹ, gỗ tốt. Cửa nặng, chắc nịch và đẹp… Dàn cửa được chú ý như vậy, không chỉ vì mỹ thuật mà bởi đây là toàn bộ hệ thông thoáng của tòa nhà.

Hấp dẫn thứ ba là các căn phòng với trần cao, ánh sáng ngập tràn, bên dưới là gạch bông tinh xảo và mát lạnh chân. Bàn ghế nội thất bằng gỗ cổ kính, thỉnh thoảng có mây đan cho êm ái, tường quét vôi vừa sát trùng vừa không có hóa chất độc hại. Hiếm khi có nệm mousse nóng ẩm trên ghế, chẳng bao giờ trải thảm, hay màn cửa cầu kỳ, dày cộm, cộng thêm chút dấu vết rêu phong của ngày tháng. Cuộc sống của mỗi người chúng ta qua nhiều thế hệ đều ít nhiều có gắn kết với hình ảnh của các căn nhà Pháp. Có lẽ, chính những “ngọn gió” của kỷ niệm, của ký ức, của thời gian cũng góp phần làm cho cái kiến trúc ấy càng… “mát” hơn chăng?!

VÀI NÉT LỊCH SỬ

Sự bành trướng của nước Pháp ở Việt Nam được thể hiện qua nơi cư ngụ của họ. Ngay từ đầu, các nhà thiết kế và kỹ sư Pháp luôn phải tìm tòi để tạo ra một không gian sống thích ứng với khí hậu ở vùng đất này.

Năm 1893, Auguste Choisy đã tập hợp những kỹ sư xây dựng để thảo ra tiêu chuẩn cho những căn nhà phù hợp với vùng thuộc địa. Năm 1903, trung tá Espitallier đã đưa vào Trường Công chánh Paris (L’ecole Special de Travaux Public de Paris) một loạt các bài giảng về nhà ở và các công trình công cộng ở thuộc địa. Tuy vậy, đây chỉ mới là cơ sở lý luận chung, chứ chưa liên quan trực tiếp tới Việt Nam. Phải đợi đến năm 1920, ở Việt Nam mới thấy những lý luận vững chắc về vấn đề này. Nổi bật nhất là KTS Ernest Hébrard, giám đốc Sở Kiến trúc và đô thị Đông Dương từ 1923 đến 1933 (năm ông qua đời), Hébrard  đã đúc kết những kinh nghiệm và nghiên cứu của mình để tạo nên nhiều điểm nền tảng cho kiến trúc Pháp ở Việt Nam.

Sau vấn đề tự nhiên là chuyện tổ chức xã hội. Thoạt đầu, các viên chức thuộc địa thường đến nhận nhiệm sở một mình, không cư ngụ lâu dài vì thường luân chuyển nên ít đặt ra vấn đề định cư mang tính chất gia đình. Sau này, người ta mơi mang gia đình sang và nảy sinh yêu cầu thiết kế, quy hoạch để các gia đình người Âu chung sống, sinh hoạt, học hành với người địa phương.

Căn biệt thự cho một gia đình cũng từ đó mới ra đời, thường được bố trí như sau: phần chính của tầng trệt được dùng làm phòng khách và phòng ăn ngăn cách bởi một hàng cột hay bình phong. Phòng làm việc, phòng ngủ và phòng tắm được phân bố ở tầng trệt còn lại và lầu một. Phần bồi bếp nằm tách biệt phía sau.

Theo Kiến trúc và Đời sống

Cùng Kiến trúc Bộ Ba tạo tác những đường nét sinh động cho cuộc sống của bạn.

Mọi chi tiết cần được tư vấn về thiết kế và xây dựng, xin liên hệ:
Công ty Cổ phần Thiết kế Xây dựng Bộ Ba
Địa chỉ: Số 5 Trương Công Định – P.14 – Q.Tân Bình – Tp.HCM
Hotline: 0911.64.11.77
Website: http://kientrucboba.com/
Email: info.congtyboba@gmail.com